ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

Η παρακάτω ομιλία εκφωνήθηκε στη χθεσινή ημερίδα που οργάνωσε ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών και το Κέντρο Πρόληψης του νομού Ρεθύμνου. Ο οργανισμός αυτός δραστηριοποιείται προκειμένου να προληφθούν οι εξαρτήσεις, και διερευνώντας τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων, να μπορέσει να μας εκπαιδεύσει ώστε να αποδεχτούμε τους εαυτούς μας, κι έτσι να μπορέσουμε να χτίσουμε μια γερή σχέση με τα παιδιά μας και με τους ανθρώπους γύρω μας, με στόχο να προληφθούν οι εξαρτήσεις που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους -και που δεν είναι πάντα τα ναρκωτικά, το κάπνισμα, το ποτό και οι ουσίες.
Την παραθέτω επειδή ελπίζω να βρει κι άλλο δρόμο πέρα από τα Ρεθεμνιώτικα σοκάκια. Ίσως βρει δρόμους μέσα στις δικές σας ανησυχίες, ως γονιών, και ως ανθρώπων που επιθυμείτε την λίγο πιο βαθιά γνωριμία με τον εαυτό σας και τους άλλους ανθρώπους.
(Αν θέλετε, μπορείτε να την αντιγράψετε σε ένα έγγραφο word για να τη διαβάσετε με την ησυχία σας.)

Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι του Κέντρου Πρόληψης καλησπέρα
Εκπροσωπώ την Ομάδα Γονέων Μαργαριτών, η οποία ταυτόχρονα δραστηριοποιείται μέσα από το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του χωριού μας.
Ο τίτλος της εισήγησής μου είναι «Όταν το πρόβλημα γίνεται πρόκληση» και θέλω να σας ενημερώσω ότι είναι κλεμένος. Η επιτυχημένη αυτή τοποθέτηση ανήκει στη συντονίστρια της Ομάδας Γονέων των Μαργαριτών, τη Λιβία Κουτσάκη. Εγώ απλώς την αφουγκράστηκα, και ας το πούμε πιο κομψά: την δανείστηκα. Είναι πολύ ανακουφιστικό να ξέρεις ότι ανεξάρτητα από το πόσες φορές έχεις παρακολουθήσει ομάδες του Κέντρου, πάντα θα υπάρχει μια εμπνευσμένη κουβέντα για να ‘δανειστείς’. Λιβία, ως εκ τούτου σ’ ευχαριστώ.
Οι Μαργαρίτες έχουν την τύχη να συνεργάζονται με το Κέντρο Πρόληψης περίπου 5 χρόνια. Φέτος ήταν η 3η ή η 4η φορά που λειτούργησε Ομάδα Γονέων στο χωριό μας, ενώ τα προηγούμενα χρόνια παρακολουθήσαμε κι ένα Εργαστήρι Ανθρωπίνων Σχέσεων. Όπως είναι φυσικό, οι συναντήσεις μας στην Ομάδα, όλα αυτά τα χρόνια, ήταν για τους γονείς το καλύτερο γεγονός της εβδομάδας.
Δίκαια κατά τη γνώμη μου το Κέντρο έχει δώσει βάρος στις ομάδες γονέων, αφού η κοινωνία μας αναπαράγει πρότυπα, των οποίων φορείς είναι οι γονείς. Η στάση των γονιών θα επηρεάσει τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών, και την άποψή τους για πάμπολλα θέματα. Έχουμε λοιπόν ένα άτυπο καθήκον εμείς οι γονείς, να αγρυπνούμε και να προβληματιζόμαστε για όσα μεταδίδουμε στην επόμενη γενιά. Και πραγματικά ευχαριστούμε το Κέντρο Πρόληψης γιατί με τις ομάδες που διοργανώνει ανοίγει δρόμους εκεί που δεν υπάρχουν.

Θα ήθελα η εισήγηση αυτή να μείνει στο μυαλό σας σαν ένας κύκλος. Από κάπου ξεκινούν όλα τα πράγματα, και με ενδιάμεσους σταθμούς, κάπου καταλήγουν. Οι ενδιάμεσοι σταθμοί αποτελούν αυτό που άλλοι ονομάζουν πρόβλημα, κι άλλοι πρόκληση. Το Κέντρο Πρόληψης μας δίνει την αισιοδοξία να δούμε κάθε πρόβλημα ως πρόκληση. Στο χέρι μας είναι, να αποκτήσουμε την ψυχική δύναμη να φτάσουμε σ’ αυτή την ιδανικά ψύχραιμη κατάσταση.
Η αφετηρία του κύκλου έχει να κάνει με τις οικογένειες στις οποίες μεγαλώσαμε. Η προηγούμενη γενιά -των πατεράδων και των μανάδων μας- δεν έδινε ιδιαίτερη σημασία στο συναίσθημα. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μεγαλώσει σε αυστηρές οικογένειες, χωρίς ιδιαίτερη προτροπή στην έκφραση των συναισθημάτων μας. Άλλωστε η επιβίωση ήταν η κυρίαρχη ανάγκη της εποχής. Έτσι, η δική μας γενιά που οι ανάγκες της είναι τελείως διαφορετικές αντιμετωπίζει ένα κενό γνώσης. Κι ερχόμαστε στο πρώτο πρόβλημα: δε μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα συναισθήματα των παιδιών μας, νιώθουμε δυσκολία στο να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά τους, αλλά και στο να τα εκπαιδεύσουμε σωστά. Επίσης νιώθουμε δυσκολία στο να διαχωρίσουμε τις δικές μας επιθυμίες από τις επιθυμίες των παιδιών. Αγωνιούμε συχνά πως υπάρχει κάτι στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού που μας διαφεύγει. Καλούμαστε εξαιτίας του κενού γνώσης που προανέφερα, να αυτοσχεδιάσουμε, αλλά δυστυχώς, δεν είμαστε πάντα καλοί στον αυτοσχεδιασμό.
Εδώ έρχεται η συνεισφορά του Κέντρου Πρόληψης να καλύψει τα κενά στην εκπαίδευση των γονέων. Όσα δεν μας έμαθαν οι γονείς μας, πώς να ακούμε τα παιδιά μας, πώς να μιλάμε, τι πρέπει να αφουγκραζόμαστε μέσα από τις δυσκολίες τους και τα ξεσπάσματά τους, μας τα δίδαξε το Κέντρο. Μας προειδοποίησε πως αυτή η αλλαγή στη στάση του γονιού είναι κάτι χρονοβόρο. Οι Μαργαριτσανοί γονείς δεν έγιναν βέβαια άψογοι, σίγουρα όμως έκαναν ένα βήμα πιο κοντά στα παιδιά τους. Ενημερώθηκαν πως αυτό που φαντάζει ως πρόβλημα –η δύστροπη δηλαδή συμπεριφορά του παιδιού- είναι απλώς ένας γρίφος που πρέπει να λυσουν για να βρουν το μήνυμα που το παιδί τους θέλει να τους στείλει. Και πραγματικά τότε το πρόβλημα μετατρέπεται σε πρόκληση για τη συναισθηματική και νοητική ευφυία των γονιών.
Μάθαμε λοιπόν τους τρόπους να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα στο σπίτι, κι ο κύκλος προχωρά ακόμα λίγο. Δυστυχώς όμως λίγο παρακάτω ανακαλύπτουμε ότι τα προβλήματα δεν λύνονται μόνο με το να μαθαίνουμε την ‘ενεργητική ακρόαση’ και τα ‘εγώ μηνύματα’. Ο κύκλος έχει έναν κόμπο που πρέπει να λυθεί για να μπορέσουμε να εφαρμόσουμε σωστά τις θεωρίες. Συλλογιζόμαστε οι περισσότεροι πως ίσως μας φανεί πολύ βοηθητικό να κατανοήσουμε τις αιτίες που μας κάνουν μη αποδοτικούς γονείς. Το γιατί δηλαδή φτάνουμε στο σημείο να μην μπορούμε να εφαρμόσουμε τη θεωρία.
Δεν είναι λίγες οι φορές που συλλαμβάνω τον εαυτό μου να είμαι η αιτία της κακής συμπεριφοράς της κόρης μου, εξαιτίας των δικών μου επιθυμιών ή συναισθημάτων. Και τότε μπαίνω στη διαδικασία να αναρωτηθώ για τα συναισθήματα και τις εμμονές μου. Και δεν είμαι μόνη μου σ‘ αυτό. Η ομάδα μας βοήθησε να κάνουμε ασυνείδητα ένα βήμα πιο κοντά στους ίδιους τους εαυτούς μας, αφού όπως είπε κι ένα μέλος της ομάδας, η Μαρινίκη Μανιά, και συμφωνώ μαζί της: μέσα στην ομάδα πρώτα είμαι η κόρη των γονιών μου, κι έπειτα η μάνα των παιδιών μου. Αν δεν έρθουμε πιο κοντά σ’ αυτό που είμαστε εμείς οι ίδιοι, αν δεν καταλάβουμε τα δικά μας συναισθήματα πρώτα, πώς μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά στα συναισθήματα των παιδιών μας; Με το να γνωρίσουμε πρώτα τις δικές μας αντιδράσεις, με το να αποδεχτούμε αυτό που είμαστε, θα φτάσουμε, πιστεύω, πιο κοντά στο να ρυθμίσουμε στο σωστό τόνο τη συμπεριφορά μας προς τα παιδιά, και να τα αγαπήσουμε πιο αποδοτικά. Γιατί ποιος είναι αυτός που δεν έχει μπλέξει τα δικά του συναισθήματα ή τις δικές του εμμονές με τα συναισθήματα του παιδιού του; Πώς όμως θα αποδεχτούμε και θα αγαπήσουμε αυτό που είμαστε; Πώς θα νιώσουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι ισορροπημένοι; Μπορούμε να το πετύχουμε αυτό μόνοι μας, απομονωμένοι στα σπίτια μας; Κάποιοι απαντούν ναι, κι αυτοί είναι οι πιο τυχεροί. Άλλοι απαντούν όχι, και λένε πως θα ήθελαν να έχουν την επιβεβαίωση άλλων ανθρώπων, ή τη συμβουλή τους. Αλλά πώς θα καταφέρουμε στην εποχή της απομόνωσης να βρούμε μια τέτοια κοινότητα; Να το επόμενο πρόβλημα-πρόκληση, σταθμός στην εκπαίδευση των γονιών. Σ’ αυτό το πρόβλημα και πάλι το Κέντρο έδωσε τη δική του πρόταση.
Εκπαιδεύοντας τους γονείς των Μαργαριτών, το Κέντρο κατάφερε να φέρει πιο κοντά ανθρώπους που πριν γνωρίζονταν αλλά δεν ένιωθαν και πολλά πράγματα ο ένας για τον άλλον. Η μικρή κοινωνία μας ήταν κλειστή, αλλά δεν είχε μέσα της νοιάξιμο. Ήμασταν όλοι μικρές ξεχωριστές μονάδες, κι οι ζωές μας δεν επηρέαζαν η μια την άλλη. Αυτή η αποξένωση που χτυπάει τις μεγάλες πόλεις έχει χτυπήσει και τα χωριά μας, αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότερο. Με το να συναντιόμαστε όμως κάθε εβδομάδα μια φορά, κερδίσαμε κατ’ αρχήν το «συμμετέχω». Γνωριστήκαμε. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό, γιατί βλέποντας πως όλοι έχουμε τα ίδια προβλήματα, και παίρνοντας μια κουβέντα υποστήριξης ο ένας από τον άλλο, μπορούσαμε να συνεχίσουμε τη γονεϊκή ζωή μας με λιγότερες ενοχές και με περισσότερες γνώσεις βέβαια. Πέρα από αυτό, κάποιοι από εμάς καταφέραμε να γίνουμε φίλοι και μέσα από τις γεμάτες νοιάξιμο συναντήσεις, περάσαμε στο «ενεργώ» και στο «συνεργάζομαι». Αρχίσαμε να διοργανώνουμε γιορτές για τα παιδιά μας, και ήδη, και με τη βοήθεια του Δήμου Γεροποτάμου και μέσα από το Σύλλογο Γονέων μας, έχουμε διοργανώσει 4 ομιλίες σχετικά με τους γονεϊκούς προβληματισμούς. Όμως, ο δρόμος για να εκπληρωθούν οι στόχοι μας είναι μακρύς ακόμα. Υπάρχουν πολλά για να γίνουν, έχουν όμως επιτευχθεί και πολλά.
Το πείραμα των ομάδων στις Μαργαρίτες έδωσε κατά καιρους μια εικόνα της ιδανικής ομάδας πρόληψης κατά των εξαρτήσεων:
Θυμάμαι την πρώτη ομάδα: μετά τις συναντήσεις μας, πηγαίναμε στο σπίτι κάποιου μέλους για καφέ. Εκεί μεταφέραμε την ατμόσφαιρα της ομάδας: όλοι ακούγαμε αυτόν που είχε να πει κάτι, γιατί είχαμε μάθει πως είναι πολύ σημαντικό να ακούμε τις ανησυχίες του διπλανού μας. Ήταν μια εξάσκηση σ’ αυτό που μαθαίναμε στην ομάδα: Να ακούμε πρώτα, να νιωθουμε το συναίσθημα του ομιλητή, και να φεύγουμε από την παρέα με τη βεβαιότητα πως βρεθήκαμε τελικά ανάμεσα σε ανθρώπους που μας εκτιμούν και μας νοιάζονται. Προχωρήσαμε πάρα πολύ κάνοντας αυτές τις κατ’ οίκον ασκήσεις.
Η ομάδα είχε γίνει για μας κάτι σαν οικογένεια. Μας παρείχε την ασφάλεια ότι όσα νιώθαμε ήταν σωστά, ότι μπορούσαμε να τα μοιραστούμε χωρίς να μας κριτικάρει κανείς. Μας άκουγε κάποιος, αλλά τελικά βρίσκαμε μόνοι μας τη λύση είτε μέσα από το θέμα που πραγματευόταν ο συντονιστής, είτε μέσα από άλλες τυχαίες κουβέντες. Αυτό δε ζητάμε από τους γονείς να γίνουν για τα παιδιά τους; Να ακούν, να μην κριτικάρουν, να αφήνουν τα παιδιά να βρίσκουν μόνα τους τη λύση.
Αυτό που εμείς ως παιδιά δεν ζήσαμε στις οικογένειές μας, την αποδοχή, την έκφραση των συναισθημάτων μας χωρίς ενοχές, τώρα, με τη βοήθεια του κέντρου, αυτή η ‘οικογένεια’ μπορούσε να υπαρξει ως πρότυπο για μας. Εκεί μέσα μαθαίναμε, κάναμε την πρακτική μας άσκηση, κι έπειτα πηγαίναμε στα παιδιά μας για να εφαρμόσουμε όσα μάθαμε. Υπάρχει πιο πολύτιμο πράγμα για έναν ‘αυτοδίδακτο’ γονιό; Δεν ήταν οι πληροφορίες, το τονίζω, που μας βοήθησαν να το εφαρμόσουμε. Ήταν η ατμόσφαιρα της ομάδας η γεμάτη νοιάξιμο, η αίσθηση ότι είμαστε σημαντικοί. Έτσι μπόρεσε η ομάδα να γίνει αποτελεσματική στο ρόλο της.
Δεν μπορώ να σκεφτώ έναν γονέα ισορροπημένο στο ρόλο του, αν δεν τον τοποθετήσω πρώτα σε ένα ισορροπημένο κοινωνικό περιβάλλον. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να είναι ευχαριστημένος και κατ’ επέκτασιν ευχάριστος, αν ο ίδιος πρώτα δεν νιώθει καλυμμένος στις βασικές του ανάγκες; Και ποια ανάγκη είναι μεγαλύτερη από την ανάγκη της αποδοχής; Συζητώντας με τη συντονίστριά μας τότε, είπα πως, κατά τη γνώμη μου, η πρόληψη σε μια κοινωνία δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί από μεμονωμένα άτομα. Αν ο άνθρωπος δεν ανήκει σε μια ομάδα, αν δεν νιώθει τη δύναμη της ασφάλειας που εκπέμπει αυτή η ομάδα, από πού θα αντλήσει τη δύναμη να αντισταθεί στους πειρασμούς; Πώς θα χτίσει τη δική του αυτοεκτίμηση; Πώς θα δυναμώσει σαν άτομο, αν δεν υπάρχει γύρω του κανένας για να τον ‘ανατροφοδοτήσει’; Κι οι πειρασμοί των εξαρτήσεων, το ξέρουν όλοι, δεν είναι τρομακτικοί πάντα. Περιμένουν εκεί, για να μας βρουν αδύνατους. Γιατί τι είναι οι εξαρτήσεις τελικά από ένα υποκατάστατο της αγάπης και της αποδοχής;
Με τον καιρό όμως, οι επισκέψεις στα σπίτια των μελών για καφέ σταμάτησαν. Η εξάσκηση στην ‘ενεργητική ακρόαση’ και στα ‘εγώ μηνύματα’ ελαττώθηκε. Αυτό μας πήγε πίσω και με τα παιδιά μας. Είναι τόσο εύκολο να κάνεις το λάθος, όταν δεν έχεις εμπεδώσει το σωστό. Είναι εύκολο να ξανακυλήσεις σε μια προηγούμενη πιο βολική από άποψη χρόνου, αλλά όχι και πιο ευχάριστη κατάσταση. Η ευθύνη να διεκπεραιώσουμε τις υποχρεώσεις μας κάνει να τρέχουμε μπροστά. Η ανάγκη να βρεθούμε σε μια ομάδα δική μας, αγαπητική, ξεχνιέται ως δευτερεύουσας σημασίας. Αλλά έτσι, τρέχοντας, ξεχνάμε κάπου πίσω και τον εαυτό μας, αυτό το παιδί, που γίνεται δύστροπο όταν πιεστεί. Κι εμείς σαν ανεκπαίδευτοι γονείς που είμαστε, πάλι δεν θα ακούσουμε το μήνυμα που μας στέλνει. Και όταν γινόμαστε δύστροποι, αναρωτιόμαστε τι στο καλό μας συμβαίνει και δεν μπορούμε να πλησιάσουμε τα παιδιά μας.
Ο κύκλος θα κλείσει με την ίδια απορία: μα σε ποιο σημείο της πορείας χάνουμε τα βήματα; Άραγε πρέπει να τον πάρουμε απ’ την αρχή, για να ελέγξουμε τις κινήσεις μας;
Είναι προσωπική μου εκτίμηση πως όλα αυτά τα όμορφα πράγματα που μας έμαθε το Κέντρο, κι όλα αυτά τα όμορφα συναισθήματα που μοιραστήκαμε, δεν μπορούν να ριζώσουν, να καλλιεργηθούν και να μεταφερθούν στα παιδιά μας παρά μόνο μέσα από αγαπητικές σχέσεις των γονιών. Η πρόληψη θα έρθει μέσα από την αγάπη που θα λάβει το κάθε μέλος της ομάδας. Την ίδια αγάπη θα μεταφέρει στο παιδί του, στο σύντροφό του, στους ανθρώπους γύρω του. Δεν ξέρω αν η θεωρία αυτή στέκει σε όλα της τα σημεία, ή αν κάποιος από εσάς θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει υπέρ του αντιθέτου, κάτι που θα μου έδινε κι εμένα ανακούφιση. Αλλά η εμπειρία μου έδειξε ακριβώς αυτό που σας ανέπτυξα: όσο υπήρχε στενός σύνδεσμος με τα υπόλοιπα μέλη, η ψυχολογία του καθενός μας ήταν ανεβασμένη, η σχέση με τα παιδιά μας ήταν καλύτερη συγκριτικά με την εποχή που ελαττώσαμε τις επαφές μας.
Ο κύκλος θα κλείσει, και χαρά σ’ εκείνον το γονιό, που θα έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει τα περισσότερα από τα προβλήματα που είδαμε ως προκλήσεις. Και ακόμα μεγαλύτερη χαρά σ’ εκείνον, που θα έχει τη δύναμη να αντιμετωπίσει με επιτυχία αυτές τις προκλήσεις. Αυτός θα αντλήσει και τη μεγαλύτερη ικανοποίηση.
Προσωπικά ευχαριστώ την εκπρόσωπο του Κέντρου Πρόληψης που μου έδωσε αυτή την οπτική του όρου ‘πρόβλημα’. Είναι δική μου δουλειά και δικός μου δρόμος να κάνω πράξη αυτή την οπτική, σε όσες περισσότερες περιστάσεις μπορώ.
Θα ήθελα, στη συνέχεια, και εκ μέρους των μελών όλων των ομάδων που λειτούργησαν στις Μαργαρίτες, να ευχαριστήσω όλους τους συντονιστές του Κέντρου που μας έδωσαν ό,τι καλύτερο διέθεταν και από άποψη γνώσης, και από άποψη ψυχής, και να τους βεβαιώσω ότι ο καθένας τους θα έχει πάντα μια ξεχωριστή θέση στο χωριό και στην καρδιά μας.
Τελειώνω με μια σκέψη-παράκληση: Ο χώρος του Μυλοποτάμου είναι κυρίως γνωστός για τις ανάγκες του. Θα ήταν καλό λοιπόν, αν υπήρχε κάποιο παράρτημα του Κέντρου Πρόληψης στην περιοχή του Δήμου Γεροποτάμου ή κάποιου από τους διπλανούς Δήμους. Η ακόμα πιο έντονη δραστηριοποίησή σας εκεί, θα μπορούσε να οδηγήσει γρηγορότερα στην κοινωνική εξυγίανση της περιοχής.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας
Στέλλα Πιθαρούλιου